1. Xét nghiệm PSA (Prostate-Specific Antigen) là gì?
Tuyến tiền liệt là tuyến sản sinh ra tinh dịch giúp nuôi dưỡng và vận chuyển tinh trùng. PSA là một loại protein được tìm thấy trong tuyến tiền liệt, tinh dịch và một lượng nhỏ trong máu. PSA là một kháng nguyên đặc hiệu cho tuyến tiền liệt.
Xét nghiệm PSA là một xét nghiệm có thể phát hiện nồng độ PSA khi chỉ tăng một mức nhỏ. PSA thường tăng cao ở đàn ông bị ung thư tuyến tiền liệt. Mức PSA tăng theo thời gian cũng có thể là một dấu hiệu của ung thư tuyến tiền liệt.
Một số tình trạng khác cũng làm tăng mức PSA như viêm tuyến tiền liệt hoặc tăng sản lành tính tuyến tiền liệt.
PSA là chất chỉ điểm ung thư tuyến tiền liệt
2. Xét nghiệm chất chỉ điểm khối u PSA để làm gì?
Ung thư tuyến tiền liệt là loại ung thư rất phổ biến ở nam giới với hơn 1,4 triệu ca mắc mới trong năm 2020. Cũng trong năm này tại Việt Nam đã có hơn 2.600 trường hợp tử vong vì ung thư tiền liệt tuyến và con số này đang ngày càng gia tăng.
Thực tế ung thư tuyến tiền liệt là loại ung thư có triển vọng điều trị cao, tỷ lệ sống sót sau 5 năm là hơn 95%. Nhưng có đến một nửa bệnh nhân chỉ được phát hiện khi ung thư đã ở giai đoạn cuối.
Việc tầm soát ung thư tuyến tiền liệt ở những đối tượng có nguy cơ là rất quan trọng để nâng cao khả năng điều trị và kéo dài tuổi thọ cho nam giới. PSA là một chất chỉ điểm ung thư tiền liệt tuyến rất hữu hiệu để sàng lọc và phát hiện ung thư tuyến tiền liệt ở giai đoạn sớm.
Bên cạnh đó, chất chỉ điểm khối u PSA có giá trị trong chẩn đoán, đánh giá nguy cơ tiến triển ung thư, đánh giá kết quả điều trị cũng như theo dõi ung thư tái phát và di căn.
Để nâng cao độ nhạy và độ chuyên biệt của PSA có các xét nghiệm chuyên sâu như đo vận tốc PSA, tỷ trọng PSA, tỷ lệ PSA tự do, PSA theo tuổi. Và đặc biệt là thông số tỉ lệ fPSA/tPSA (PSA tự do/PSA toàn phần) được sử dụng rộng rãi để phân biệt ung thư hiệu quả hơn.
3. Cách thực hiện xét nghiệm PSA?
Một số loại thuốc có thể làm giảm mức PSA như statin, thiazide, finasteride và dutasteride. Do đó bạn nên thông báo với bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng khi làm xét nghiệm này.
Mức PSA có thể tăng giả bởi một số hoạt động như đạp xe, cưỡi ngựa, vận động mạnh, quan hệ tình dục gần đây. Vì vậy, bạn nên kiêng các hoạt động này ít nhất 48 giờ trước khi thực hiện xét nghiệm PSA.
Xét nghiệm PSA được thực hiện bằng cách lấy mẫu máu ở tĩnh mạch cánh tay hoặc bàn tay, sau đó mẫu máu được gửi đến phòng thí nghiệm để xét nghiệm và phân tích.
Bạn nên thực hiện xét nghiệm này ở cơ sở y tế uy tín để đảm bảo tính an toàn và chính xác. Thông thường, bạn sẽ thấy đau nhói hoặc chảy một ít máu ở vị trí lấy máu. Các rủi ro khác như ngất xỉu, chảy nhiều máu, chóng mặt hay nhiễm trùng tại vị trí lấy máu là rất hiếm gặp. Đôi khi vì tĩnh mạch của mỗi người có độ sâu khác nhau mà nhân viên y tế có thể thử lấy máu ở nhiều hơn 1 vị trí.
4. Ai cần làm xét nghiệm PSA?
Nam giới có nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt nên làm xét nghiệm PSA
Ung thư tuyến tiền liệt không có dấu hiệu rõ ràng ở giai đoạn sớm và dễ nhầm lẫn với bệnh u phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Thường chỉ khi ung thư đã ở giai đoạn muộn mới có các triệu chứng như bí tiểu, tiểu khó, tiểu ngắt quãng, tiểu ra máu. Chính vì vậy, nam giới có nguy cơ nên xét nghiệm PSA định kỳ để kịp thời phát hiện ung thư tuyến tiền liệt. Các đối tượng đó là:
- Nam giới trên 50 tuổi.
- Nam giới trên 45 tuổi có tiền sử gia đình (bố hoặc anh em trai) bị ung thư tuyến tiền liệt.
Ngoài ra, xét nghiệm PSA được thực hiện khi phát hiện bất thường tuyến tiền liệt; trước, trong và sau quá trình điều trị ung thư tuyến tiền liệt.
5. Ý nghĩa kết quả xét nghiệm PSA
Trị số PSA ở người khỏe mạnh thường <4ng/ml.
Gần như 100% bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt đều tăng PSA, và có khoảng 70% tăng cao >10ng/ml. PSA càng cao thì khả năng tồn tại ung thư tuyến tiền liệt càng lớn.
Chỉ riêng kết quả xét nghiệm PSA tăng không thể khẳng định đó là ung thư tuyến tiền liệt ngay, vì PSA cũng tăng trong một số trường hợp:
- Viêm tuyến tiền liệt
- Tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH)
- Phì đại tuyến tiền liệt
- Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI)
- Gần đây phẫu thuật tuyến tiền liệt
- Sinh thiết tuyến tiền liệt trong 6 tuần gần đây
- Đặt ống thông dẫn lưu bàng quang
Bên cạnh đó, vẫn có một số nam giới khỏe mạnh bị tăng PSA và một số người bị ung thư tuyến tiền liệt nhưng có mức PSA bình thường. Đó là lý do mà khi mức PSA tăng cao, bạn cần làm thêm các xét nghiệm bổ sung để tìm kiếm nguyên nhân.
Ở bệnh nhân được chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt, mức PSA có thể được sử dụng để xác định giai đoạn ung thư tuyến tiền liệt. Mức PSA <10ng/ml thường là giai đoạn đầu, khối u chiếm không quá ½ của một thùy và ít có khả năng lây lan hoặc phát triển trong vài năm. Mức PSA >20ng/ml thường là giai đoạn khối u tiến triển, khối u có khả năng phát triển hoặc lây lan trong vòng vài năm.
Trong điều trị, mức PSA trong máu giảm là một dấu hiệu tốt cho thấy ung thư đáp ứng điều trị, mức PSA tăng gợi ý điều trị không hiệu quả hoặc ung thư di căn. Ở bệnh nhân được theo dõi sau điều trị, mức PSA tăng gợi ý ung thư tái phát.
Nhìn chung, PSA là một xét nghiệm có giá trị để sàng lọc, chẩn đoán, đánh giá kết quả điều trị, theo dõi tái phát và di căn ung thưtuyến tiền liệt. Nam giới có yếu tố nguy cơ nên thực hiện xét nghiệm này định kỳ để đánh giá mức PSA theo thời gian, từ đó giúp phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt.
Tại Phòng khám Bệnh viện Đại học Y Dược 1, việc khám, xét nghiệm PSA cũng như xét nghiệm các dấu ấn ung thư khác được thực hiện đơn giản bằng láy máu tĩnh mạch ngoại biên, giúp ích lớn trong chẩn đoán và điều trị cho nhiều bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt nói riêng và các bệnh ung thư khác.