1. Đột quỵ là gì?

Đột quỵ hay còn gọi là tai biến mạch máu não là tình trạng não không được cung cấp máu do mạch máu não bị tắc nghẽn hoặc vỡ. Đây là một tình trạng nguy hiểm, cần được cấp cứu kịp thời. Tuy nhiên, nhiều người không phát hiện được chứng đột quỵ, khiến thời gian điều trị bị chậm trễ, dẫn đến tàn tật, rơi vào hôn mê sâu, thậm chí là tử vong.

 
Trong một cơn đột quỵ, thời gian là yếu tố quyết định

Ở nước ta, mỗi năm có hơn 200.000 ca đột quỵ, trong đó có đến 50% trường hợp đột quỵ diễn tiến nghiêm trọng và tử vong (theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới WHO).

Đột quỵ não có 2 loại chính là thiếu máu (do động mạch đến não bị thu hẹp hoặc bị chặn hoàn toàn bởi cục máu đông hoặc các mảng xơ vữa mạch máu) và xuất huyết (do mạch máu não bị vỡ hoặc biến dạng). Khi não không nhận được đủ lượng máu cần thiết, các tế bào não không có đủ oxi và dưỡng chất để hoạt động và sẽ chết đi.

Thời gian càng lâu, biến chứng của đột quỵ sẽ càng nặng nề. 

2. Thời gian “vàng” cấp cứu cho người đột quỵ

Đối với trường hợp thiếu máu não, từ khi khởi phát cơn đột quỵ đến 4,5 hoặc 6 giờ đầu là thời gian “vàng” để cấp cứu. Trong vòng 4,5 giờ là áp dụng cho phương pháp sử dụng thuốc tan máu đông bằng cách tiêm qua đường tĩnh mạch rTPA. Trong vòng 6 giờ là áp dụng cho phương pháp can thiệp nội mạch lấy huyết khối. Qua cột mốc 6 giờ, người bệnh có thể rơi vào hôn mê sâu, bị tàn tật vĩnh viễn hoặc tử vong do mạch máu không được khai thông kịp thời.

Đối với trường hợp xuất huyết não thì phương pháp điều trị và hiệu quả tùy thuộc vào nguyên nhân, vị trí và mức độ xuất huyết. Nhưng nguyên tắc chung vẫn là cấp cứu càng sớm càng tốt trong 03 giờ đầu tiên.

Hiện nay, mặc dù số người tử vong đã giảm xuống nhưng tỷ lệ tàn tật do đột quỵ vẫn còn rất cao. Một vài nguyên nhân có thể làm chậm trễ thời gian điều trị là:

- Người nhà bệnh nhân không phát hiện kịp thời. Hoặc nếu phát hiện thì chỉ cho rằng bệnh nhân bị trúng gió và sử dụng các phương pháp bôi dầu, cạo gió, làm chậm trễ thời gian điều trị.

- Phương pháp sơ cứu hoặc vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện không đúng, làm tình trạng của bệnh nhân nặng hơn.

- Hệ thống giao thông không tốt hoặc quãng đường di chuyển đến bệnh viện quá xa.

- Một số bệnh viện không có đủ điều kiện để chẩn đoán hoặc điều trị đột quỵ, phải mất thời gian chuyển bệnh nhân đến các tuyến trên.

3. Dấu hiệu nhận biết đột quỵ

Trong một cơn đột quỵ, thời gian là yếu tố quyết định. Vì vậy, cần hết sức chú ý những dấu hiệu nhận biết để có thể kịp thời đưa bệnh nhân đến bệnh viện cấp cứu:

- Biểu hiện trên mặt: Mặt tê liệt, miệng méo xuống một bên, nhân trung hơi lệch so với bình thường, nếp mũi và má bị rũ xuống. Bệnh nhân đột quỵ sẽ không thể mỉm cười nên có thể kiểm tra bằng cách nói bệnh nhân thử cười.

- Cánh tay: Một bên cánh tay hoặc chân bị tê mỏi và yếu hơn bên kia, khó giữ thăng bằng. Hãy nói bệnh nhân thử nâng cả hai tay lên, nếu một cánh tay không thể nâng hoặc yếu hơn bên kia thì đó là biểu hiện của đột quỵ.

- Lời nói: Không mở được miệng, môi lưỡi tê cứng hoặc khó mở miệng. Hãy nói bệnh nhân nói một câu xem có không nói được, nói lắp hoặc bị mất chữ so với lúc bình thường hay không. 

Một số triệu chứng đột quỵ khác có thể bao gồm:

- Thị lực giảm đột ngột, nhìn mờ hoặc mất thị lực hoàn toàn ở một bên mắt hoặc cả hai mắt;

- Bị lú lẫn đột ngột, ví dụ đang nói chuyện đột nhiên thấy khó khăn khi nói hoặc hiểu ngôn ngữ; 

- Chóng mặt hoặc đau đầu dữ dội một cách đột ngột;

- Cảm thấy mệt mỏi khắp cơ thể;

- Khó đi lại;

- Buồn nôn hoặc nôn mửa…

4. Làm gì khi người thân bị đột quỵ

 
Cần đưa người bị đột quỵ đến bệnh viện trong 3 giờ đầu

Nếu nhận thấy bản thân có các triệu chứng đột quỵ, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức. Nếu người thân của bạn bị đột quỵ, trong thời gian chờ cấp cứu, bạn nên:

- Đỡ người bệnh nằm xuống để tránh bị ngã hay chấn thương. Tốt nhất là nằm nghiêng một bên với đầu nâng lên cao, để phòng trường hợp bệnh nhân bị tắc đường thở khi nôn ói. Trong trường hợp bệnh nhân chảy dãi hoặc nôn, cần làm sạch để bệnh nhân dễ thở.

- Trong trường hợp bệnh nhân bị hôn mê, cần kiểm tra hơi thở xem người bệnh có bị khó thở hay ngừng thở không. Nếu khó thở, hãy nới lỏng quần áo. Nếu ngừng thở, hãy thực hiện hô hấp nhân tạo.

- Tuyệt đối không cạo gió, bấm huyệt hay châm cứu.

- Tuyệt đối không ăn, uống hoặc tự ý sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.

- Tuyệt đối không di chuyển bệnh nhân đến bệnh viện bằng xe máy, chỉ nên di chuyển bằng xe cứu thương hoặc ô tô.

Thời gian “vàng” để cấp cứu cho người đột quỵ là rất quan trọng nhằm tránh các biến chứng và nguy cơ tử vong cho người đột quỵ. Ngay cả người có các triệu chứng nhẹ, sau đó biến mất cũng cần hết sức cẩn thận. Đó có thể là một cơn thiếu máu não thoáng qua, do cục máu đông nhỏ và bị tan đi nên người bệnh không phát hiện ra. Nó có thể là dấu hiệu cảnh báo của một cơn đột quỵ nặng nề có thể xảy ra sau đó một tuần hoặc lâu hơn.