Túi mật dự trữ và giải phóng mật để giúp tiêu hóa chất béo. Sỏi túi mật là những viên rắn giống như sỏi, thường được hình thành từ cholesterol hoặc biliburin, có thể phát triển trong túi mật hoặc ống mật. Những viên rắn này có thể gây đau và các biến chứng khác. Cách điều trị thường được sử dụng là phẫu thuật xâm lấn tối thiểu để loại bỏ sỏi mật và đôi khi là túi mật.

 
Sỏi túi mật là những viên rắn hình thành trong túi mật hoặc ống mật

1. Túi mật là gì?

Mật được sản xuất trong gan, là sự kết hợp của cholesterol, biliburin, muối mật và lecithin. Dung dịch này phân hủy chất béo trong quá trình tiêu hóa. Mật được phóng thích trực tiếp vào ruột non từ ống gan hoặc từ các ống mật, sau khi được lưu trữ trong túi mật. Toàn bộ hệ thống các ống dẫn gọi là hệ thống đường dẫn mật. Mật là một phần quan trọng của tiêu hóa và thoát ra ngoài cơ thể theo phân.

Túi mật là một cơ quan nhỏ nằm ở mặt dưới của gan, ở bên phải cơ thể. Nó có hình dạng giống như một vỏ hạt đậu phình ra. Nhiệm vụ của túi mật là dự trữ và phân phối mật. Giống như một vỏ đậu, túi mật có màu xanh do mật ở bên trong túi mật. 

2. Sỏi túi mật là gì?

Sỏi túi mật là những viên rắn phát triển trong túi mật hoặc ống mật (hệ thống giống như ống dẫn trong gan). Sỏi túi mật có thể thay đổi kích thước đáng kể từ những hạt giống như sỏi cho đến vật rắn có kích thước bằng trái banh gôn. Những viên sỏi nhỏ lại thường gây nhiều rắc hơn vì chúng có thể ra khỏi và mắc kẹt trong túi mật, trong khi những viên lớn hơn nằm yên trong túi mật. 

Thực tế, rất nhiều người bị sỏi túi mật nhưng không có triệu chứng và cũng không biết đến sự hiện diện của chúng trong túi mật. Trong trường hợp này, không nhất thiết phải điều trị.

3. Có những sỏi túi mật nào?

Sỏi túi mật hình thành từ các vật rắn trong cơ thể. Thông thường, có hai loại sỏi túi mật:

- Sỏi cholesterol: Cholesterol tạo thành từ các chất béo trong máu, cholesterol được tìm thấy khắp cơ thể. Sỏi cholesterol là loại sỏi mật phổ biến nhất, thường có màu hơi xanh, dễ gây sỏi túi mật hơn các loại sỏi khác. 

- Sỏi sắc tố mật (chủ yếu từ biliburin): Chất này được tạo ra khi các tế bào hồng huyết cầu trong gan bị phá vỡ. Quá nhiều biliburin có thể rò rỉ trong máu và khiến da, mắt chuyển sang màu vàng (bệnh vàng da).

4. Sỏi túi mật phát triển ở đâu?

Sỏi túi mật thường tìm thấy trong túi mật, dưới dạng sỏi cholesterol. Sỏi túi mật có thể di chuyển từ túi mật đến ống mật chủ, là ống lớn nhất trong các ống (ống dẫn) trong gan.

Sỏi ống mật chủ ít phổ biến hơn sỏi mật. Song những viên sỏi tìm đường vào trong ống mật chủ có thể gây ra nhiều tình trạng nghiêm trọng hơn là sỏi mật tồn tại trong túi mật. Sỏi ống mật chủ có thể làm tắc nghẽn ống mật chủ dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng, gọi là viêm đường mật. Những viên sỏi này cũng có thể gây viêm tụy. 

5. Nguyên nhân của sỏi túi mật?

Sỏi túi mật có thể phát triển do nhiều nguyên nhân, bao gồm:

- Hình thành khi có nồng độ cao cholesterol hoặc biliburin trong mật.

- Phát triển nếu túi mật không tiết đủ mật.

- Xảy ra ở những người mắc bệnh xơ gan, rối loạn máu.

- Trong khi mang thai.

- Khi giảm cân một cách nhanh chóng.

6. Các triệu chứng của sỏi túi mật là gì?

 
Sỏi túi mật gây đau bên phải phần bụng trên

Triệu chứng của sỏi túi mật có thể khác nhau theo kích thước của sỏi mật. Hầu hết sỏi túi mật không gây bất cứ triệu chứng nào và không cần điều trị. Khi sỏi mật gây ra các triệu chứng, chúng có thể bao gồm:

- Đau ở phía giữa hoặc bên phải phần bụng trên

- Đau liên quan ở vai bên phải

- Đau ngực

- Buồn nôn và ói

- Các giai đoạn đau cứ lặp đi lặp lại giống nhau

- Vàng da (da và mắt có màu vàng)

Đau là triệu chứng chính ở hầu hết những người bị sỏi túi mật. Cơn đau này ổn định và có thể kéo dài từ khoảng 15 phút đến vài giờ. Các giai đoạn đau có thể nghiêm trọng, thường giảm dần sau một đến ba giờ hoặc lâu hơn. 

Sỏi túi mật có thể gây viêm túi mật cấp tính, là một tình trạng nghiêm trọng hơn khi túi mật thực sự bị viêm, xảy ra nếu một viên sỏi làm tắc nghẽn ống túi mật, làm tăng áp lực trong túi mật. Trường hợp này có thể cần dùng kháng sinh, nhập viện và thậm chí, phẫu thuật khẩn cấp. 

Sỏi ra khỏi túi mật và chui vào ống mật chủ có thể gây tắc nghẽn hoàn toàn ống dẫn, làm vàng da, nhiễm trùng và viêm tụy. Bạn có thể cảm thấy đau ở nhiều chỗ, bao gồm:

- Phần trên của bụng, ở phía bên phải

- Giữa hai bả vai

- Dưới vai phải

Có hai trường hợp có các triệu chứng giống với sỏi túi mật. Đó là bùn mật tích tụ chưa thực sự thành sỏi nhưng gây ra các triệu chứng đau giống như sỏi túi mật, và một trường hợp không phổ biến là viêm túi mật không do sỏi. Trường hợp này thường được điều trị bằng phẫu thuật cắt bỏ túi mật.

7. Ai có nguy cơ bị sỏi túi mật?

Bạn có thể tăng nguy cơ mắc bệnh sỏi túi mật, nếu bạn:

- Là phụ nữ

- Trên 40 tuổi

- Có tiền sử gia đình mắc bệnh sỏi túi mật 

- Thừa cân béo phì

- Sút kí nhanh trong một khoảng thời gian ngắn

- Mắc bệnh tiểu đường

- Mắc bệnh Crohn

- Chế độ ăn nhiều chất béo và cholesterol

- Dùng thuốc hạ cholesterol

- Dùng nhiều loại thuốc khác nhau, bao gồm uống thuốc ngừa thai

- Bị các rối loạn máu

Những người thừa cân hoặc có kế hoạch giảm cân bằng ăn kiêng hay phẫu thuật có nguy cơ phát triển sỏi túi mật cao hơn. Nguy cơ mắc bệnh cao hơn do nhiều nguyên nhân.

- Những người thừa cân có thể có chế độ ăn nhiều cholesterol. Trong mật đã có cholesterol, nhưng nếu chế độ ăn của bạn có quá nhiều cholesterol sẽ tăng nguy cơ tích tụ sỏi trong mật, tạo ra sỏi mật cholesterol.

- Giảm cân nhanh chóng cũng làm tăng nguy cơ sỏi túi mật. Túi mật là một phần của quá trình tiêu hóa. Nó dự trữ mật rồi phóng thích mật qua các ống dẫn vào ruột để giúp phân hủy thức ăn. Chế độ ăn kiêng giảm đáng kể lượng calo tiêu thụ có thể làm gan tiết thêm cholesterol vào mật. 

- Đôi khi, do túi mật hoạt động không hiệu quả, không thể co bóp mạnh dẫn đến hình thành sỏi mật. Những bệnh nhân sau phẫu thuật nối dạ dày hoặc các phẫu thuật giúp giảm cân có nguy cơ sỏi túi mật. Bởi lý do này tại thời điểm phẫu thuật giảm cân, bác sĩ phẫu thuật có thể cắt bỏ túi mật để dự phòng.

Nếu bạn đang có kế hoạch ăn kiêng hoặc phẫu thuật giảm cân hãy hỏi bác sĩ về những nguy cơ, nhất là khi bạn từng bị sỏi mật trước đó, vì sỏi túi mật có thể tái phát.

8. Trẻ em có thể bị sỏi túi mật không?

Sỏi mật có thể xảy ra ở cả trẻ em và người lớn, nhưng phổ biến hơn ở độ tuổi trung niên. 

Ở trẻ em, thách thức lớn là xác định các triệu chứng của sỏi túi mật. Trẻ nhỏ có thể gặp khó khăn khi nhận biết cơn đau. Nếu con bạn có bất kỳ triệu chứng đau nào, hãy đưa trẻ đi khám.

 
Sỏi túi mật có thể xảy ra ở trẻ em

9. Khi nào cần đi khám sỏi túi mật?

Hãy đi khám nếu bạn bị đau bụng, đặc biệt nếu cơn đau tăng dần theo theo thời gian và kèm theo sốt, nôn hoặc ói. Đau bụng có nhiều nguyên nhân và bác sĩ sẽ đánh giá các triệu chứng một cách cẩn thận để có chẩn đoán chính xác. Nếu các triệu chứng nghiêm trọng bạn có thể được chuyển đến khoa cấp cứu ngay lập tức.

10. Chẩn đoán sỏi túi mật bằng cách nào?

Sỏi mật có thể được phát hiện qua siêu âm.

Siêu âm là một thủ thuật truyền sóng âm tần số cao qua các mô cơ thể. Những âm thanh này được ghi nhận và biến đổi thành hình ảnh các cấu trúc bên trong cơ thể. Đây là một kỹ thuật không đau, không xâm lấn. 

Mặc dù không có xét nghiệm nào chính xác 100%, nhưng siêu âm là cách rất chính xác để chẩn đoán sỏi túi mật. Đôi khi, bác sĩ có thể chỉ định thêm các chẩn đoán hình ảnh khác, song siêu âm vẫn là công cụ chính để chẩn đoán sỏi trong túi mật.

Nhưng siêu âm có thể không hiển thị tốt hình ảnh ống mật chủ. Vì vậy, nếu nghi ngờ có sỏi trong ống mật chủ, bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm sau:

- Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP): Đây vừa là công cụ chẩn đoán vừa là phương pháp điều trị khả thi đối với sỏi ống mật chủ. Khi chẩn đoán, một ống soi mềm có gắn đèn và camera được đưa vào miệng của bệnh nhân xuống cổ họng, rồi vào dạ dày và ruột non. Có thể sử dụng thuốc cản quang để nhìn thấy rõ các ống mật chủ. Nếu trong ống mật chủ có sỏi, bác sĩ có thể thực hiện loại bỏ sỏi qua ống nội soi. Tuy nhiên, ống này không thể loại bỏ được sỏi trong túi mật.

- Chụp cộng hưởng từ mật tụy (MRCP): Trong MRCP, các ống mật được kiểm tra bằng chụp MRI. Khác với nội soi mật tụy ngược dòng, chụp cộng hưởng từ mật tụy chỉ được sử dụng để chẩn đoán. Tuy nhiên, ưu điểm của MRCP là nó an toàn hơn nên bác sĩ thường chọn MRCP đầu tiên. 

- Siêu âm nội soi (EUS): Phương pháp này kết hợp nội soi với siêu âm. Giống như ERCP, thiết bị quan sát được đưa qua miệng và di chuyển đến ống mật chủ và túi mật để hiển thị hình ảnh ống mật chủ rõ hơn. Tương tự với MRCP, EUS có thể xác định sỏi túi mật nhưng không thể loại bỏ. Nếu sỏi ống mật chủ được kiểm tra bằng EUS (hoặc MRCP), thì sau đó sẽ tiến hành ERCP để loại bỏ sỏi.

 
Siêu âm chẩn đoán sỏi túi mật

11. Sỏi túi mật được điều trị thế nào?

Sỏi túi mật không gây triệu chứng thường không cần được điều trị, chúng vẫn ở yên trong túi mật. Hầu hết những người bị sỏi túi mật đều thuộc loại này. Nếu sỏi gây ra triệu chứng thì cần được điều trị. Cách điều trị phổ biến nhất của sỏi túi mật là phẫu thuật cắt bỏ túi mật. 

Trong phần lớn các trường hợp (90%), phẫu thuật này có thể thực hiện bằng phẫu thuật nội soi, một kỹ thuật xâm lấn tối thiểu giúp giảm đau sau phẫu thuật và phục hồi nhanh hơn so với phẫu thuật mổ hở thông thường. Sỏi túi mật tìm thấy trong các ống mật có thể được cắt bỏ ngay cả khi không có triệu chứng, thường thực hiện với nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP). 

a. Phẫu thuật nội soi cắt túi mật 

Phẫu thuật nội soi cắt túi mật là kỹ thuật xâm lấn tối thiểu, sử dụng nhiều vết mổ nhỏ thay vì một vết mổ lớn. Ống nội soi là một ống hẹp có gắn một camera. Dụng cụ phẫu thuật này được đưa vào thông qua một vết mổ. Camera cho phép bác sĩ theo dõi sỏi túi mật trên màn hình. Túi mật sau đó được cắt bỏ thông qua một vết mổ nhỏ khác.

b. Phẫu thuật cắt túi mật

Nếu bệnh nhân gặp một số biến chứng liên quan đến sỏi túi mật, bác sĩ có thể yêu cầu phẫu thuật mổ hở cắt túi mật. Phẫu thuật này mở một vết mổ ở bụng và thời gian nằm viện lâu hơn (từ ba đến năm ngày).

Các trường hợp có thể cần phẫu thuật cắt túi mật:

- Viêm túi mật mức độ nặng.

- Gặp khó khăn khi phẫu thuật nội soi.

- Có vấn đề nghiêm trọng về tim và hô hấp.

- Mang thai muộn.

- Có vết sẹo lớn do lần phẫu thuật trước đó.

- Nghi ngờ ung thư sỏi túi mật – một loại ung thư hiếm gặp.

c. Phẫu thuật nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) 

Phẫu thuật nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) là một lựa chọn xâm lấn tối thiểu để cắt bỏ sỏi trong ống mật. Ống nội soi là một dụng cụ có hình ống. Khi phẫu thuật, bác sĩ sẽ di chuyển ống nội soi trong hệ tiêu hóa. Đường đi của ống nội soi là:

- Vào miệng

- Xuống cổ họng

- Qua dạ dày

- Vào tá tràng (bắt đầu từ ruột non), nơi ống mật chủ tiết mật

Khi đó, ống nội soi được sử dụng để loại bỏ bất cứ tắc nghẽn nào trong ống mật.

 
Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) trong sỏi ống mật chủ

d. Phương pháp điều trị sỏi túi mật không phẫu thuật

Trong hầu hết các trường hợp sỏi túi mật đều cần điều trị. Có những loại thuốc có thể làm tan sỏi. Tuy nhiên, khi các phương pháp phẫu thuật ít xâm lấn đã tiến bộ thì những loại thuốc này không còn sử dụng nữa. 

Thuốc làm tan sỏi có thể dùng trong nhiều tháng hoặc tậm chí vài năm để loại bỏ sỏi mật. Ngược lại, phẫu thuật giúp giải quyết vấn đề nhanh chóng. Việc sử dụng các loại thuốc này để điều trị sỏi túi mật có thể là một lựa chọn nếu bệnh nhân không thể phẫu thuật vì một bệnh lý khác. 

12. Một số câu hỏi liên quan đến phẫu thuật túi mật

a. Cắt túi mật xong có thể tiêu hóa thức ăn bình thường không?

Bạn không cần túi mật để tiêu hóa thức ăn đúng cách. Nếu túi mật của bạn đã được cắt bỏ, mật sẽ chảy trực tiếp từ gan qua ống gan và ống mật chủ đến ruột non. Sau khi phẫu thuật, bạn có thể đại tiện phân mềm hơn, theo thời gian mọi thứ sẽ trở lại như bình thường.

b. Thời gian phục hồi sau phẫu thuật sỏi túi mật?

Nếu nội soi cắt bỏ túi mật (phẫu thuật xâm lấn tối thiểu để loại bỏ sỏi túi mật) mà không có bất cứ biến chứng nào, bạn có thể về nhà trong vòng 24 giờ. 
Nếu sỏi túi mật gây ra các biến chứng như sưng túi mật, nhiễm trùng, tắc ống dẫn hoặc các vấn đề y tế khác, bạn có thể cần cắt bỏ túi mật bằng phương pháp mổ hở thì thời gian nằm viện có thể khoảng ba đến năm ngày.

c. Sỏi túi mật có tái phát không?

Có. Nếu bạn từng bị sỏi túi mật một lần, bạn có thể bị sỏi túi mật nhiều lần nữa. Vì thế, phương pháp chính để điều trị sỏi túi mật là cắt bỏ túi mật.

d. Những thực phẩm nào cần tránh nếu đã bị sỏi túi mật trước đây?

Nhiều sỏi mật hình thành từ cholesterol. Mặc dù không thể ngăn ngừa sỏi túi mật nhưng bạn có thể hạn chế cholesterol trong khẩu phần ăn, bằng cách:

- Ăn ít thịt

- Ăn thêm cá

- Hạn chế ăn đồ chiên, rán

- Ăn thêm ngũ cốc nguyên hạt

- Chọn các chế phẩm bơ, sữa ít béo

- Ăn thêm rau quả và trái cây tươi

 
Rau quả, trái cây tươi rất tốt để ngăn ngừa sỏi túi mật

13. Các biến chứng của sỏi túi mật là gì? Sỏi túi mật có gây tử vong không?

Có nhiều biến chứng của bệnh sỏi túi mật, bao gồm:

- Đầy hơi

- Buồn nôn và ói

- Đau bụng

- Đau vai

- Đau lưng

- Đau ngực

Sỏi túi mật không gây tử vong. Tuy nhiên, sỏi túi mật có thể gây ra nhiều biến chứng có thể gây tử vong. Sỏi túi mật có thể gây nhiễm trùng túi mật hoặc ống mật chủ. Tắc nghẽn ống mật chủ gây tích tụ mật trong túi mật và các ống mật, gây đau nghiêm trọng và nhiễm trùng ống mật. Đây là một trường hợp khẩn cấp, cần điều trị kịp thời.

14. Cách phòng ngừa sỏi túi mật?

Không thể ngăn ngừa sỏi túi mật. Tuy nhiên, bạn có thể giảm bớt các nguy cơ bằng cách tuân thủ lối sống lành mạnh. Điều quan trọng là duy trì cân nặng hợp lý bằng cách tập thể dục và ăn uống cân bằng. Có kế hoạch giảm cân phù hợp và kiểm soát mức cholesterol cũng là một phần quan trọng trong việc ngăn ngừa sỏi mật.