Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) sử dụng một kim nhỏ để thu thập mẫu tế bào tổn thương nhằm hiểu rõ bản chất của tế bào. Đây là phương pháp sinh thiết xâm lấn tối thiểu, nhanh chóng và rất có giá trị để chẩn đoán và theo dõi ung thư, cũng như một số bệnh khác.
Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
1. Phương pháp chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA là gì?
Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (Fine Needle Aspiration Cytology, viết tắt: FNA hay FNAC) là một loại sinh thiết xâm lấn tối thiểu, ít đau, nhanh chóng và hiệu quả, được sử dụng chủ yếu để chẩn đoán ung thư. FNA còn được gọi là sinh thiết bằng kim nhỏ hoặc sinh thiết chọc hút bằng kim nhỏ.
Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ là một kỹ thuật đơn giản, sử dụng một cây kim nhỏ để lấy mẫu dịch mô từ một tổn thương bất thường hoặc khối u trong cơ thể. Mẫu sinh thiết được gửi đến phòng thí nghiệm giải phẫu bệnh để phân tích dưới kính hiển vi.
Trước đây, chọc hút tế bào bằng kim nhỏ chỉ áp dụng cho những khối u có thể nhìn thấy, sờ thấy được. Hiện nay, kỹ thuật này đã được sử dụng cho cả những tổn thương ở sâu dưới da nhờ hướng dẫn của siêu âm. Siêu âm cho phép nhìn thấy vị trí kim để lấy mẫu một cách chính xác và hiệu quả.
2. Mục đích của chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
Sinh thiết chọc hút tế bào bằng kim nhỏ thường được thực hiện khi phát hiện thấy một khu vực hoặc khối u bất thường. FNA có thể được sử dụng để lấy mẫu sinh thiết ở nhiều vị trí. Các vị trí FNA thường gặp là tuyến giáp, tuyến vú và hạch bạch huyết.
FNA được chỉ định khi bác sĩ sờ thấy một khối u; hoặc những khối u nằm sâu dưới da, được phát hiện qua xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, siêu âm hay chụp nhũ ảnh. Kỹ thuật này được sử dụng chủ yếu trong chẩn đoán ung thư và theo dõi ung thư tái phát. Đôi khi, cũng giúp đánh giá các tình trạng tổn thương lành tính khác.
FNA còn là một kỹ thuật rất hữu ích trong chẩn đoán và chọc hút dịch điều trị u nang.
3. Ưu nhược điểm của chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
Ưu điểm của phương pháp chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA là:
- Thực hiện nhanh chóng, thường chỉ mất 15-20 phút để hoàn thành.
- Ít đau, thường không cần gây mê.
- Xâm lấn tối thiểu, không cần rạch da nên thường không để lại sẹo.
- Không yêu cầu thiết bị phức tạp, có thể lặp lại khi cần thiết.
- Độ chính xác cao. Trong sinh thiết tuyến giáp, FNA có độ nhạy trung bình trên 80% và độ đặc hiệu trung bình trên 90%.
Hạn chế lớn nhất của phương pháp chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA là đôi khi FNA có thể bỏ sót ung thư nếu kim không đi vào tế bào ung thư hoặc không lấy đủ tế bào để xét nghiệm.
4. Quy trình chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
Chẩn đoán tế bào tuyến giáp bất thường bằng FNA
a. Trước khi thực hiện FNA
Bệnh nhân có thể ăn và uống bình thường trước khi thực hiện FNA. Thông báo cho bác sĩ nếu bạn bị bệnh ưa chảy máu hoặc đang sử dụng thuốc chống đông máu.
b. Trong khi thực hiện FNA
Dưới đây là các bước thực hiện chọc hút tế bào bằng kim nhỏ:
- Bệnh nhân nằm hoặc ngồi ở tư thế thuận tiện cho việc thực hiện thủ thuật, để lộ vùng cần sinh thiết.
- Thuốc gây tê cục bộ có thể được sử dụng trong một số trường hợp cần thiết.
- Sát khuẩn vị trí chọc kim, sau đó nhẹ nhàng đưa một cây kim nhỏ vào da đến vị trí tổn thương. Nếu tổn thương có thể sờ thấy, có thể trực tiếp dùng tay cố định và đưa kim vào vùng đó, di chuyển kim qua lại để lấy được nhiều mẫu hơn. Nếu khối u nằm ở sâu hơn cần sử dụng đầu dò siêu âm để hướng dẫn chọc kim sinh thiết. Sau khi kim vào đúng vị trí, sử dụng xilanh tạo áp lực âm để hút một lượng nhỏ dịch mô 3-5 lần.
- Đôi khi cần thực hiện nhiều lần để thu thập mẫu từ các khu vực khác nhau để chẩn đoán.
- Sau khi lấy được mẫu, rút kim ra, băng lại khu vực vừa đâm kim.
- Gửi mẫu sinh thiết đến phòng giải phẫu bệnh để phân tích.
Trong quá trình thực hiện chọc hút tế bào bằng kim nhỏ, bệnh nhân không được nuốt, nói chuyện (sinh thiết tuyến giáp) và không được cử động.
c. Sau khi thực hiện FNA
Sau khi thực hiện FNA xong, bệnh nhân cần theo dõi vài phút trước khi rời khỏi. Bệnh nhân có thể hoạt động bình thường ngay sau đó, nhưng không nên hoạt động gắng sức. Bệnh nhân không để ướt vị trí chọc hút trong 24h.
5. Kết quả sinh thiết chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
Bạn có thể phải chờ một thời gian để nhận được kết quả FNA của mình. Kết quả tế bào học FNA có thể cung cấp các kết quả:
- Tế bào trong mẫu sinh thiết bình thường.
- Lành tính (vd: u nang vú, nhân giáp lành tính).
- Có các tế bào tiền ung thư hoặc bất thường có thể trở thành ung thư.
- Nghi ngờ khối u ác tính.
- Ác tính.
Nếu kết quả sinh thiết FNA không thể đưa ra chẩn đoán rõ ràng hoặc nếu bác sĩ nghi ngờ, sẽ cần làm thêm một FNA khác, hoặc cần thực hiện sinh thiết mở rộng như sinh thiết kim lõi hoặc sinh thiết phẫu thuật.
6. Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ đau không? Có biến chứng gì?
Xét nghiệm chọc hút tế bào bằng kim nhỏ hiếm có biến chứng
Kim FNA được sử dụng để sinh thiết rất nhỏ nên sẽ ít gây đau. Một số người mô tả cảm giác khi thực hiện FNA giống như cảm giác khi xét nghiệm máu. Tuy nhiên, điều này còn phụ thuộc vào vị trí lấy mẫu và cảm giác đau của từng người. Một số người chịu đau kém có thể sẽ cảm thấy đau nhức và khó chịu. Vì sử dụng kim nhỏ nên xác suất FNA gây tụ máu, bầm tím cũng ít hơn.
Sinh thiết FNA rất an toàn. Một số biến chứng hiếm gặp khi chọc hút tế bào bằng kim nhỏ là:
- Chảy máu: Phòng ngừa bằng cách giữ ấn bông tại vị trí chọc kim cho đến khi không thấy máu rỉ ra.
- Nhiễm trùng vị trí chọc kim: Biểu hiện đau, sưng, đỏ, có thể xử trí bằng thuốc giảm đau và kháng sinh.
- Phản ứng thần kinh thực vật: chóng mặt, xây xẩm, hiếm gặp trường hợp ngất, xử trí bằng cách cho người bệnh nằm nghỉ ngơi yên tĩnh, đo mạch, nhiệt độ, huyết áp.
Trong các trường hợp này, bác sĩ sẽ có biện pháp xử lý tại chỗ. Sau khi về nhà, nếu người bệnh bị sốt, chảy máu hoặc viêm, sưng tấy vị trí chọc kim thì cần quay lại tái khám.
7. Chống chỉ định chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA
Một số chống chỉ định đối với chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA là:
- Bệnh nhân không hợp tác.
- Bệnh nhân quá lo lắng, sợ hãi.
- Bệnh nhân có rối loạn đông máu hoặc đang điều trị dùng thuốc chống đông máu.
- Người không thể ức chế phản xạ ho khi FNA tuyến giáp.
- Nhiễm khuẩn tại chỗ.
- Người bệnh nghi ngờ có tổn thương mạch máu.
Các chống chỉ định này chỉ là tương đối. Việc áp dụng FNA sẽ được bác sĩ cân nhắc theo từng đối tượng bệnh nhân cụ thể.
Nhìn chung, chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) là một kỹ thuật sinh thiết có giá trị cao được sử dụng phổ biến trong đánh giá ban đầu các tổn thương nghi ngờ ung thư.